شنت مغزی چیست و برای چه بیمارانی استفاده میشود؟

بیش از ۵۰ سال است که شنت های مغزی برای درمان هیدروسفالوس به کار می رود. این دستگاه باعث می شود مایع مغزی و نخاعی اضافی از مغز به نواحی دیگر از بدن تخلیه شود.

شنت مغزی، یک وسیله مکانیکی است که در جمجمه کار گذاشته می‌شود و از طریق یک لوله مایعات اضافی را از مغز به سمت دیگر نقاط بدن هدایت می‌کند. در واقع پزشک برای خارج کردن مایع مغزی نخاعی از داخل جمجمه و رساندن آن به حد اعتدال از این روش استفاده می‌کند. یکی از مهم‌ترین بیماری‌هایی که نیاز به شنت‌گذاری دارد، بیماری هیدروسفالی می‌باشد. این بیماری اغلب از دوران کودکی در فرد بروز پیدا می‌کند و باعث افزایش غیرعادی مایع مغزی نخاعی در داخل جمجمه می‌شود. در این موارد پزشک از شنت مغزی برای خروج مایع اضافی استفاده می‌کند.

مایع مغزی نخاعی و افزایش آن

مایع مغزی نخاعی (Cerebro Spinal Fluid) مایعی شفاف و بی‌رنگ حاوی پروتئین، نمک و قند است که اطراف مغز را در برگرفته و از آن در برابر آسیب‌ها محافظت می‌کند. علاوه بر این، این مایع وظیفه حمل غذا برای مغز و خروج مواد زائد را نیز بر عهده دارد. مایع مغزی نخاعی حجمی حدود ۱۵۰ میلی‌لیتر دارد و در اطراف مغز و نخاع و درون بطن‌ها در حال جریان و گردش است. زمانی که سیستم چرخش این مایع دچار انسداد گردد، مایع در فضای مغز جمع شده و بر روی مغز و نخاع فشار وارد می‌کند. انسداد ایجادشده دلایل متعددی دارد که شایع‌ترین آن تنگی کانال‌های بطن می‌باشد. این تنگی کانال اغلب دلایل ژنتیکی و ارثی دارد و در برخی مواقع نیز دلیل آن عفونت، خونریزی در بافت یا ایجاد یک توده طبیعی است.

شانت مغزی در چه مواردی استفاده می شود؟

انسداد یا تنگی مجرای مغزی باعث تجمع مایعات نخاعی مغزی می شود. این بیماری اغلب در نوزادان و کودکان دیده می شود. هیدروسفالی باعث بزرگ شدن بیش از حد سر می شود. این بیماری مشکلاتی از جمله دمانس خفیف، عدم کنترل مثانه، مشکلات حرکتی و حتی حالت تهوع و سردرد را به دنبال دارد.

پزشک برای درمان، از شانت مغزی استفاده می کند تا بتواند این مایعات اضافه را یا از بدن تخلیه کند و یا دوباره به بدن بازگرداند.

انواع شنت مغزی برای خروج مایعات اضافه

متخصصان مغز و اعصاب برای خارج کردن مایعات اضافه از سر بیمار یکی از انواع شنت مغزی را انتخاب می کنند. این لوله انواع مختلفی دارد که عبارتند از:

شانت کمری – صفاقی: این نوع کاتتر شنت از بطن موجود در مغز به سمت حفره شکمی می رود و مایعات مغزی نخاعی را به این سمت می برد.
کتتر پلور: این شنت از بطن موجود در مغز به سمت فضای پلو (واقع در خارج از ریه) می رود و مایعات را به این سمت می برد.
شانت دهلیزی: این شانت مغزی از بطن موجود در مغز به داخل حفره دهلیز راست قلب می رود و مایعات را به این سمت می برد.

دستگاه شنت مغزی چگونه کار میکند ؟
یک شنت حاوی دو لوله پلاستیکی و یک شیر یک طرفه است. دریچه تنظیم کننده، مقدار، جهت جریان و فشار مایع مغزی نخاعی را در خارج از بطن های مغزی تنظیم می کند.

همان طور که فشار مایع مغزی نخاعی در داخل مغز افزایش می یابد، دریچه یک طرفه باز می شود و مایع مغزی نخاعی اضافی به حفره پایین می رود.

انواع مختلفی از سوپاپ های شنت وجود دارند. متداول ترین آن ها عبارتند از:

سوپاپ های فشار ثابت این سیستم نرخ جریان مایع مغزی نخاعی را براساس تنظیمات فشار از پیش تعیین شده تنظیم می کند.

سوپاپ های تنظیم کننده ی فشار این دریچه ها جریان مایع مغزی نخاعی را براساس تنظیم فشاری تنظیم می کنند که قابلیت تنظیم شدن دارد. با استفاده از ابزارهای مغناطیسی طراحی شده مخصوص، کلینیسین شما میتواند در طول ویزیت شما، تنظیم فشار را بدون نیاز به روش های جراحی دیگر، تغییر دهد.

شانت مغزی از نظر تنظیم کردن به دو نوع دسته بندی می شود که عبارتند از:

شانت مغزی قابل تنظیم: این نوع از شانت مغزی دارای دریچه های ویژه ای هستند که می توان آنها را تنظیم کرد. به این معنا که پزشک می تواند تعیین کند مایعات بیشتر و یا کمتری از مغز تخلیه شود.

شانت های ثابت: این نوع از شنت ها دارای دریچه هایی هستند که با سرعت مشخص (کم، متوسط و یا زیاد) مایعات مغزی ـ نخاعی را تخلیه می کنند.

پزشک براساس علائم و نوعی بیماری فرد یکی از انواع شنت مغزی را استفاده می کند.

شنت مغزی دائمی یا موقت
یکی از رایج‌ترین بیماری‌هایی که باعث تجمع مایع مغزی نخاعی می‌شود، هیدروسفالی است. این بیماری اغلب در کودکان روی می‌دهد و با انسداد راه‌های گردش این مایع، باعث تجمع، بزرگ شدن حفره‌های مغز و در نهایت بزرگ شدن سر کودک می‌گردد. در این بیماری از روش شنت‌گذاری برای درمان استفاده می‌شود. سوالی که اغلب مواقع مطرح می‌شود این است که آیا دستگاه شنت به طور دائم در سر کودک باقی می‌ماند یا موقت است و پس از مدتی از سر خارج می‌گردد؟

در جواب این سوال باید بگوییم، شنت مغزی تا آخر عمر در سر بیمار باقی می‌ماند مگر این‌که مشکلی ایجاد شود یا روش‌های جایگزینی برای آن وجود داشته باشد.

زمان بهبودی بیمار با شنت مغزی چقدر است؟
مدت زمان بهبودی بیمار با کمک شنت مغزی به نوع جراحی و شرایط جسمانی بیمار بستگی دارد. اگر بیمار بتواند بعد از یک هفته به راحتی راه برود، صحبت کند و قدرت و تعادل حرکتی داشته باشد، از بیمارستان مرخص می شود. البته در خانه هم به مراقبت و استراحت کامل نیاز دارد. برخی از بیمارانی که شنت مغزی به آن ها متصل می شود، می توانند یک روز بعد از عمل به خانه بروند.

بهبودی کامل بیمار ممکن است چندین هفته و یا چندین ماه طول بکشد. شرایط عصبی و پزشکی بیمار در روند بهبودی تاثیرگذار است. حدود 10 درصد از بیماران بلافاصله بعد از قرار دادن شنت مغزی بهبود می یابند. البته در بیمارانی که دچار اختلالات اضافی مغز هستند، ممکن است بعد از شنت گذاری در نحوه راه رفتن و بازیابی اطلاعات دچار مشکل شوند.

بررسی اجمالی شانت مغزی
اگر چه در حال حاضر درمان خاصی برای هیدروسفالی وجود ندارد، یک شنت مغزی، مانند شنت مدترونیک می تواند به کاهش برخی علائم بیماری کمک کند.

فواید شنت مغزی

درواقع شنت، مایع مغزی نخاعی را از سیستم عصبی به منطقه دیگری از بدن هدایت می کند، این تکنیک با از بین بردن علائم هیدروسفالی، به بطن های بزرگ مغز این امکان را میدهد که به اندازه طبیعی شان بازگردند.

شانت به این منظور طراحی شده است که: -تنظیم مقدار، جهت جریان و فشار مایع مغزی نخاعی در خارج از بطن های مغزی . -فراهم کردن راهی آسان برای گرفتن نمونه های مایع مغزی نخاعی به منظور سلامت هرچه بیشتر شما (توسط یک سوپاپ)

معایب شنت مغزی

برخلاف اکثر روش های جراحی که ریسک در آن ها در طول عمل بالاتر است، این روش به خودی خود، مشکلات رایجی که به شنتیگ مرتبط است را در مراحل بعدی دارد. معمول ترین این مشکلات شامل انسداد، عفونت و تخلیه بیش از حد مایع مغزی-نخاعی میباشد. انسداد شانت: انسداد یکی از رایج ترین پیچیدگی های مربوط به شنتینگ است. انسداد ممکن است در طول شنت در هر زمانی رخ دهد و علایم و نشانه های افزایش فشار در مغز را ایجاد کند. این نشانه ها بسته به میزان انسداد و سن فرد متفاوت خواهند بود.

علایم انسداد ممکن است شامل موارد زیر باشد: -علائم دوره ای -سردرد -تهوع و استفراغ -خواب آلودگی -بی قراری و کاهش کارکرد ذهنی

موارد اضطراری شانت مغزی
در صورتی که فرد گیج و بی حال شود و نسبت به اتفاقات به کندی واکنش نشان دهد و یا اینکه به حالت اغما در بیاید باید بستری شود. جراح مغز و اعصاب، آزمایش هایی برای مشخص کردن ماهیت این انسداد انجام خواهد داد. او ممکن است قسمت مسدود شده شنت مغزی را حذف کرده یا جایگزین کند.

عفونت
ریسک تمام عملیات جراحی عفونت است. به خصوص وقتی که یک جسم خارجی مثل یک شنت (ایمپلنت) در بدن به کار میرود. اگر عفونت درمان نشود، می تواند موجب باز شدن زخم شود و یا اینکه منجر به عفونت سیستمیک با تب شدید شود. در هنگام ایجاد عفونت معمولا نیاز به جدا کردن شنت وجود دارد. در برخی موارد عفونت می تواند بدون از بین بردن شنت با درمان فشرده آنتی بیوتیکی کنترل شود.

علایم فونت
عفونت ممکن است شامل قرمزی غیر معمول و یا تورم زخم ها در طول شانت باشد.

سرازیر شدن یا تخلیه بیش از حد:

سرازیر شدن به طور کلی زمانی اتفاق می افتد که جاذبه بسیار زیاد در حالتی که فرد به صورت صاف می ایستند، سیال را از بدنش تخلیه می کند.

علایم
علائم سرازیر شدن ممکن است شامل موارد زیر باشد:

سردرد در هنگام ایستادن و در زمانی که فرد دراز میکشد، سردردش بدتر میشود.
حالت تهوع
استفراغ
خواب آلودگی
تغییرات
تغییر در دید بینایی، به خصوص ایجاد دو بینی.
کاهش عملکرد.